معلولیت های ذهنی؛ علل و روش های تشخیص و درمان آن

معلولیت های ذهنی یا کم توانی ذهنی، به اختلالی گفته می شود که فرد در ارزیابی آزمونهای هوشی، عملکرد هوشی بسیار کمتر از متوسط داشته باشد و ضریب هوشی کمتر از %۷۰ را نشان می دهد. یک کودک مبتلا به معلولیت ذهنی باید بتوانند از طریق روان شناس، عملکرد سازگارانه که همان الزامات رایج زندگی در حوزه هایی مانند: برقراری ارتباط رسیدگی به خود و مهارت های میان فردی را در سطح اجتماعی به طور صحیح وموثر بیاموزند و عمل کنند. لذا، روانشناس متخصص کودک مرکزمشاوره پندار نیک با آموزش و تغییر رفتار به کودک کم توان ذهنی، او را برای یک زندگی روزمره و اجتماعی آماده می کند.

اختلال معلولیت های ذهنی که به آن ناتوانایی ذهنی نیز می‌گویند طبق تعریف به ناتوانی گفته می شود که شامل محدودیت‌های قابل توجه در عملکردهای ذهنی و رفتار انطباقی می‌باشد که بسیاری از رفتارهای اجتماعی روزانه و مهارت‌های عملکردی را تحت تاثیر قرار می دهد. این اختلال قبل از ۱۸ سالگی ایجاد می‌شود. هوش فردی که دچار معلولیت ذهنی است کمتر از حد متوسط است و یا فاقد مهارت‌های ذهنی برای انجام فعالیت‌های زندگی روزمره، تعامل روزانه (شامل مهارت‌های اجتماعی و ارتباطی) و قعالیت‌های دیگر است که در اکثر موارد تا قبل از ۱۸ سالگی تشخیص داده می‌شود. این اختلال باعث می‌شود که کودک برای یادگیری و پیشرف بسیار کندتر از کودکان با هوش عادی پیش برود.

این اختلال مانند دیگر اختلالات نیز می‌تواند خفیف یا شدید باشد. هر چقدر مشکل شدیدتر باشد فرد در یادگیری مهارت‌ها بیشتر دچار مشکل می‌باشد و قادر نیست که یک شخصیت مستقل داشته باشد. معلولیت ذهنی درجات مختلفی دارد که با توجه به سطح بهره هوشی یا همان IQ شناسایی می‌شوند. در گذشته اصطلاح عقب‌مانده‌ی ذهنی برای این افراد استفاده می‌شده اما امروزه تحت عنوان اختلال معلولیت ذهنی شناخته می‌شود. برای معلولیت ذهنی هیچ درمانی وجود ندارد اما اکثر کودکانی که دچار این اختلال هستند به مرور زمان می‌تواند فعالیت‌های زیادی را بیاموزند فقط به زمان بیشتری نسبت به سایر کودکان نیاز دارند.

این کودکان به سختی می توانند با دیگران ارتباط برقرار کنند و خواسته‌های خودشان را مطرح کنند. کودکانی که دچار معلولیت ذهنی هستند اغلب دچار تاخیر در صحبت کردن، راه رفتن، لباس پوشیدن به طور مستقل، خوردن و آشامیدن به تنهایی هستند. آن‌ها در مدرسه معمولاً دچار مشکلات بسیار زیادی جهت یاد گرفتن مهارت‌های خواندن و نوشتن خواهند شد، همچنین قادر به برقراری ارتباط با هم کلاسی‌ها و معلمان خود نخواهند بود.

بیش تر بخوانید : اختلالات جسمانی

علت به وجود آمدن این اختلال به طور واضح مشخص نیست اما مواردی وجود دارد که احتمال تولد نوزاد مبتلا به معلولیت ذهنی را بیشتر می‌کند که در ادامه به چند مورد از آن‌ها اشاره می نماییم:

• نواقص مادرزادی مانند هیدروسفالی و آتروفی قشر مغز که بر مغز جنین تاثیر می‌گذارد.
• ناهنجاری‌های کروموزومی مانند سندروم داون، سندرم رت، سندرم انجلمن، سندرم فریاد گربه و سندرم پرادر ویلی)
• عوامل محیطی
• عفونت‌های قبل و بعد از تولد مانند سیتومگالی ویروسی مادرزادی، ویروس زیکا و سرخجه
• اختلالت متابولیکی: مانند هیپربیلی روبینمی با سطح بالای بیلی روبین در نوزادان، فنیل کتونوری، گالاکتوزومی و کم کاری مادرزادی تیرویید

• سوءتغذیه
• مسمومیت: به طور مثال جنینی که در رحم مادر در معرض الکل بوده است (سندرم جنین الکلی)، یا مصرف کوکائین، آمفتامین و سایر مواد مخدر توسط مادر طی دوران بارداری
• تروما (قبل و بعد از تولد)
• کمبود اکسیژن در زمان نزدیک به تولد
• ضربات شدید به سر نوزاد
• عفونت‌هایی مانند مننژیت که در سال‌های اولیه کودکی رخ دهد.
• جدا از تمام موادری که ذکر شد گاهی اوقات هیچ دلیل پزشکی و مشخصی برای اختلال معلولیت ذهنی وجود ندارد.

بیش تر بخوانید : مشکلات بین فردی

معمولاً از تست‌های رشد جهت ارزیابی معلولیت ذهنی استفاده می‌شود. این تست‌ها شامل:

• آزمون غربالگری رشد دنور
• امتیاز پایین در آزمون رفتار تطبیقی
• رشد و پیشرفت بسیار کمتر نسبت به هم سالان
• نمره زیر ۷۰ در آزمون استاندارد ضریب هوشی

همان‌طور که اشاره شد این اختلال درمان قطعی ندارد اما روش‌هایی وجود دارد که می‌توان پتانسیل فردی این کودکان را افزایش داد تا بتوانند تا حدودی مستقل شوند. به طور مثال:

• به محض اینکه حس کردید نوزاد شما دچار اختلالاتی در یادگیری مهارت‌های اولیه مانند صحبت کردن، راه رفتن، غذا خوردن و … است حتما به پزشک اطفال مراجعه نمایید، اگر پزشک تشخیص معلولیت ذهنی برای کودک شما داد باید بدانید که اگر از همان زمان نوزادی آموزش های ویژه را برای نوزاد خود شروع کنید، آن‌ها مهارت‌های اجتماعی بیشتری را می‌آموزند و در آینده تا حد امکان شبیه یک فرد عادی رفتار خواهند کرد.
• کودک شما باید از لحاظ مشکلات جسمی و روانی نیز تحت معاینه و بررسی قرار بگیرد زیرا احتمال اینکه معلولیت ذهنی همراه با ناهنجاری‌های دیگر باشد وجود دارد. افرادی که دچار معلولیت ذهنی هستند اغلب احتیاج دارند که تحت نظر یک مشاور خوب هم باشند.
• اگر کودک شما نمی‌تواند به مدارس عادی برود، با مراکزی که مخصوص کودکان کم توان ذهنی هستند ارتباط برقرار کنیدو از آن‌ها مشاوره و راهنمایی جهت آموزش صحیح فرزند خود از سنین پایین را درخواست نمایید.

آخرین نکته‌ای که باید ذکر شود این است که معلولیت ذهنی درجات مختلفی دارد، بسیار از افراد با معلولیت کم تحت تاثیر آموزش‌های صحیح و کاربردی قادر هستند مهارت‌های اجتماعی را بیاموزند و زندگی مستقلی را بدون کمک دیگران داشته باشند، اما تعدادی از آن‌ها نیز تا آخر عمر احتیاج به یک مراقب و همراه جهت فعالیت‌های روزمره خود خواهند داشت.